سکته مغزی به عنوان دومین عامل مرگ و میر افراد و از مهم‌ترین دلایل بروز معلولیت و ناتوانی در جهان شناخته می‌شود. به طور معمول پیش از بروز سکته مغزی علائم و نشانه‌های هشدار دهنده‌ای وجود نخواهد داشت و یا ممکن است که فرد علائم بسیار جزئی و خفیفی را تجربه کند. همچنین باید در نظر داشته باشید که احتمال بروز سکته مغزی در مردان بیشتر از زنان بوده و تعداد مردان مبتلا به سکته مغزی بیشتر از زنان است. کسب اطلاعات کافی در زمینه سکته مغزی، علائم و نشانه‌های سکته مغزی، دلایل بروز سکته مغزی در افراد و نحوه پیشگیری از قرارگرفتن در معرض سکته مغزی از اهمیت بسیاری برخوردار بوده و می‌تواند کمک شایانی به نجات جان خود یا عزیزانتان و یا جلوگیری از پیشرفت آسیب مغزی در فرد کند. با توجه به این موضوع، به شما پیشنهاد می‌کنیم این مطلب را تا انتها مطالعه نمایید تا از قرار گرفتن در معرض سکته مغزی و عوارض پس از آن پیشگیری نمایید.
سکته مغزی چیست؟
سکته مغزی (stroke) نوعی اختلال نورولوژیک لحظه‌ای و ناگهانی در مغز است که به دلیل بروز مشکل در خونرسانی به بافت مغز رخ می‌دهد. زمانی که قسمتی از مغز به اندازه کافی خون دریافت نکند، سلول‌های آن بخش پس از گذشت چند دقیقه به دلیل کمبود اکسیژن می‌میرند. در نتیجه بخش آسیب دیده مغز دیگر نتواند عملکرد خود را به درستی انجام دهد. به همین دلیل به این وضعیت اصطلاحا سکته مغز و یا به طور دقیق‌تر حوادث مغزی - عروقی گفته می‌شود. دلایل بسیار متنوعی مانند انسداد شریانی، پاره شدن یکی از رگ‌های خونی و خونریزی مغزی می‌توانند موجب سکته مغزی در فرد شوند.
آشنایی با انواع سکته مغزی
سکته مغزی را می‌توان بر اساس فاکتورهای مختلف همچون علت بروز و ماهیت آن به انواع مختلفی تقسیم نمود که هر یک از آن‌ها می‌توانند علائم، نحوه درمان و زمان طلایی برای رسیدگی به بیمار متفاوتی داشته باشد. با توجه به این موضوع، انواع سکته مغزی را می‌توان به موارد زیر تقسیم نمود:
حمله ایسکمیک گذرا (TIA یا ministroke)
این نوع سکته مغزی به دلیل مسدود شدن موقتی جریان خون در اثر وجود لخته در رگ‌ها ایجاد می‌شود. علائم این سکته ایسکمیک گذرا مشابه سکته کامل است اما علائم آن موقتی بوده و پس از گذشت مدت زمان کوتاهی و با حرکت لخته انسداد برطرف می‌شود. اگر بروز سکته ایسکمیک گذرا یا TIA تشخیص داده شود، بیمار باید به سرعت به متخصص مغز و اعصاب مراجعه نموده و اقدام به درمان آن نماید. تا زمانی که علت بروز لخته و این نوع سکته مغزی برطرف نشود، ممکن است به صورت مداوم رخ داده و در آخر به سکته مغزی کامل تبدیل شود.
سکته مغزی ایسکمیک (Ischemic stroke)
سکته ایسکمیک 87 درصد سکته‌های مغزی را دربرمی‌گیرد که علت به وجود آمدن آن باریک شدن رگ‌ها یا تصلب شرایین به دلیل وجود لخته خونی یا پلاک‌های چربی در رگ‌های مغز است. در صورتی که لخته خون در همان ناحیه ایجاد شده و موجب گرفتگی رگ‌های مغزی شود، به این سکته مغزی ترومبوز (thrombosis) گفته می‌شود. اما اگر لخته خون یا پلاک چربی از نواحی دیگر بدن به سوی مغز حرکت کرده و موجب انسداد شریان‌ها شده باشد، به آن آمبولی (embolism) گفته می‌شود. به وجود آمدن پلاک‌ها و یا لخته‌های خونی در دیواره رگ‌ها را آترواسکلروز (atherosclerosis) می‌نامند. بیماری‌های قلبی مانند فیبریلاسیون دهلیزی و بیماری کم‌خونی داسی شکل از جمله عواملی هستند که می‌توانند احتمال ابتلا به سکته مغزی ایسکمیک را افزایش دهند. همچنین التهاب مزمن نیز به رگ‌های خونی آسیب رسانده و موجب انسداد رگ‌ها می‌شود.
سکته مغزی هموراژیک (Hemorrhagic stroke)
سکته هموراژیک به دلیل بروز خونریزی در مغز ایجاد می‌شود. زمانی که یک سرخرگ درون مغز (زیر لایه عنکبوتیه) و یا بالای مغز (داخل جمجمه) پاره می‌شود، نشت خون به مغز موجب افزایش فشار در جمجمه شده و موجب تورم مغز می‌شود. متورم شدن مغز و افزایش فشار موجب آسیب رساندن به سلول‌های مغز شده و سکته مغزی را به همراه دارد. پارگی عروق خونی در مغز به طور معمول در اثر آنوریسم عروق (برجسته شدن بخشی از دیواره رگ‌ها به دلیل نازک شدن دیواره رگ) و بیماری ناهنجاری شریانی (اتصال غیر طبیعی سرخرگ‌ها و سیاهرگ‌ها) ایجاد می‌شود. به همین دلیل این دو بیماری را می‌توان از دلایل اصلی سکته مغزی هموراژیک نامید. علاوه بر این، مصرف بیش از حد داروهای انعقاد خون، رسوب پروتئین در دیواره رگ‌های خونی و تروما باعث می‌شوند دیواره رگ‌ها ضعیف‌تر شده و فرد دچار سکته هموراژیک شود. در برخی موارد حتی سکته ایسکمیک نیز می‌تواند منجر به بروز سکته مغزی هموراژیک شود.
چرا سکته مغزی رخ می‌دهد؟
دلایل بسیار زیادی برای سکته مغزی در سنین مختلف وجود دارد که پیش از این به بیان برخی از علت‌ها آن اشاره نمودیم. از دیگر علل تاثیرگذار بر احتمال بروز سکته مغزی در افراد مختلف می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کلسترول بالا
- مصرف الکل به مقدار زیاد
- دیابت
- داشتن سابقه خانوادگی یا شخصی
- کم تحرکی
- آپنه انسدادی خواب
- مصرف داروهای غیر قانونی مانند مت آمفتامین و کوکائین
- ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی مانند آریتمی قلبی، نارسایی قلبی و یا عفونت قلب
- کشیدن سیگار و یا قرار گرفتن در معرض دود آن
علائم و نشانه‌های سکته مغزی
- ضعف و بی‌حسی بازوها و پاها به خصوص در یک طرف بدن
- تشنج
- نداشتن تعادل در راه رفتن و ایستادن
- سردرد شدید و ناگهانی
- دوبینی، تاری دید و یا از بین رفتن بینایی فقط یک چشم
- فلج شدن پاها، بازوها و صورت در یک سمت بدن
- بی‌اختیاری ادرار و مدفوع
- از دست دادن حافظه کوتاه مدت یا طولانی مدت
- عدم توانایی در تکلم یا درک کلام
- مشکل در درک وضعیت و موقعیت
- عدم امکان پیدا کردن کلمات و یا فهمیدن حرفهای اطرافیان
- سرگیجه و افتادن به صورت ناگهانی و بی‌دلیل
- عدم توانایی در انجام حرکات ظریف و دقیق
- اشکال در بلع
سکته مغزی چه عوارضی را به همراه دارد؟
- فلج شدن یا از بین رفتن حرکات عضلات بدن
- احساس درد یا بی‌حسی
- از دست رفتن حافظه
- بروز مشکل در حرف زدن یا تفکر و استدلال
- عدم توانایی کنترل احساسات خود
- اشکال در بلعیدن
- تغییر در رفتار و توانایی مراقبت از خود
نحوه پیشگیری از ابتلا به سکته مغزی
مهم‌ترین روش برای جلوگیری از بروز سکته مغزی، شناختن عوامل خطر و کنترل این فاکتورها است. این روش به شما کمک می‌کند سبک زندگی سالم‌تری بدست آورده و از بروز مشکلات و بیماری‌های مختلف همچون سکته مغزی پیشگیری نمایید. از جمله موارد تاثیرگذار بر پیشگیری از سکته مغزی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- انجام ورزش به صورت منظم
- حفظ وزن متناسب با قد خود
- عدم مصرف داروهای غیر قانونی و بدون تجویز پزشک
- کنترل فشار خون بالا
- داشتن رژیم غذایی سالم سرشار از میوه و سبزیجات
- ترک دخانیات
- درمان آپنه انسدادی خواب
- کاهش مصرف غذاهای حاوی کلسترول چربی اشباع شده
- عدم نوشیدن الکل
چگونه می‌توان سکته مغزی را درمان نمود؟
همانطور که گفتیم، روش‌های درمان انواع سکته مغزی به دلیل داشتن علل و عوامل ایجادکننده مختلف، درمان‌های متفاوتی نیز دارند. برای درمان سکته مغزی ابتدا باید نوع و علت سکته مشخص شده و سپس اقدام به درمان آن نمود. روش درمان هر یک از انواع سکته مغزی به شرح زیر است:
روش درمان سکته مغزی ایسکمیک
برای درمان این نوع سکته، به کمک داروهایی مانند ترومبولیتیک باید گردش خون را به نواحی آسیب‌دیده مغز بازگرداند و اگر این درمان به موقع صورت بگیرد، می‌توان آسیب‌های دائمی ناشی از این عارضه را کاهش داد و یا از بروز آسیب پیشگیری کرد.
روش درمان سکته مغزی هموراژیک
برای درمان سکته هموراژیک، ابتدا باید شدت و محل خونریزی تعیین شده و پس از آن فشار خونی که بر مغز وارد می‌شود را کاهش داد. با این کار می‌توان خونریزی را در مغز کاهش داد و پس از آن باید اقدام به متوقف نمودن خونریزی و لخته شدن خون نمود. در برخی موارد ممکن است پزشک دستور انجام جراحی برای درمان این نوع سکته و پیشگیری از پیشرفت آسیب‌های وارده به مغز را دهد.
بروز سکته مغزی در کودکان
بروز سکته مغزی در کودکان یک اتفاق نادر است، اما به طور کلی سالانه حدود 4000 نوزاد تازه متولد شده و 2000 کودک در جهان دچار سکته مغزی می‌شوند. دلایل بروز سکته مغزی در کودکان کاملا مشابه بزرگسالان بوده و این عارضه جز 10 علت اصلی مرگ و میر در کودکان محسوب می‌شود. از جمله عوارض سکته مغزی در کودکان می‌توان به ناتوانی عصبی با خطر طولانی‌مدت اختلالات شناختی و حرکتی اشاره کرد. از جمله دلایل سکته مغزی در کودکان و نوزادان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بیماری قلبی
- بروز مشکل در رگ‌های خونی مغز
- اختلالات لخته شدن خون
- کم‌خونی داسی شکل
سکته مغزی در سالمندان به چه صورت است؟
افزایش سن یکی از موارد تاثیرگذار بر افزایش احتمال ابتلا به سکته مغزی است و تحقیقات نشان می‌دهد که حدودا 50 درصد افراد بالای 75 سال، و 30 درصد افراد بالای 85 سال در معرض خطر سکته مغزی قرار دارند. یکی از مهم‌ترین روش‌های برای پیشگیری از سکته مغزی در سالمندان داشتن سبک زندگی سالم و قرار گرفتن تحت نظر پزشک است.
برای پرستاری و مراقبت از سالمندانی که دچار سکته مغزی شده‌اند چه باید کرد؟
اگر یکی از عزیزان سالمند شما دچار سکته مغزی شده‌اند و با عوارض ناشی از سکته مغزی دست و پنجه نرم می‌کنند، باید از آن‌ها به خوبی مراقبت شود. در چنین شرایطی ممکن است شما از پس پرستاری و مراقبت آن‌ها برنیامده و نیاز باشد که یک فرد متخصص و آموزش دیده از ایشان پرستاری نماید. برای استخدام پرستار حرفهای و مجرب و برای نگهداری از سالمندانی که دچار سکته مغزی شده‌اند، می‌توانید از خدمات پرستار سالمند در منزل چتر فیروزه‌ای بهره‌مند شوید. پرستاران چتر فیروزه‌ای برای نگهداری سالمندان شما آموزش دیده و تجربه و تخصص کافی بدست آورده‌اند تا شما بتوانید با خاطری آسوده پرستاری و مراقبت از عزیزان خود را بدست این افراد بسپارید.