کبد یکی از ارگان‌های مهم و حیاتی بدن است که در اعمال متابولیکی بدن همچون پروتئین‌سازی، سم زدایی و ذخیره آهن نقش دارد. بسیاری از بیماریهای کبدی به صورت خاموش پیشرفت کرده و در دوران سالمندی خود را نشان می‌دهند. بیماریهای کبدی در سالمندان از مشکلات و بیماریهای شایع در این دوران به شمار می‌روند و تا زمانی که به مرحله هشدار نرسند، علائمی از خود نشان نمی‌دهند. با توجه به این موضوع، شناخت انواع بیماریهای کبدی در سالمندان، علائم و نشانه‌های این بیماری‌ها و علت ابتلا به بیماریهای کبدی در دوران سالمندی، می‌تواند به شما کمک کند تا از سلامتی افراد سالمند خود محافظت کرده و از هرگونه آسیب جدی جلوگیری نمایید. پس این متن را تا انتها مطالعه نمایید تا اطلاعات لازم را در زمینه انواع بیماریهای کبدی بدست آورید.
کبد چه وظایفی در بدن دارد؟
کبد وظیفه انجام بسیاری از وظایف حیاتی و مهم را در بدن بر عهده دارد، به همین دلیل میزان خونرسانی به این عضو بدن بیشتر بوده و در هر دقیقه یک لیتر خون در کبد تصفیه شده و پمپاژ می‌شود. این ارگان حیاتی، تنها عضوی از بدن است که در صورت آسیب دیدن می‌تواند خود را ترمیم کند. از جمله وظایف کبد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تفکیک مواد زائد و سمی از مواد مغذی
- سم زدایی و جلوگیری از ورود 100درصد باکتری‌ها و سموم بدن به جریان خون (کبد سالم)
- ذخیره قند خون (گلوکز) به صورت گلیکوژن و تبدیل مجدد آن به گلوکز در زمان نیاز
- ذخیره چربی‌ها، انواع ویتامین‌ها و املاح معدنی
- ذخیره و متابولیسم پروتئین‌ها، چربی‌ها و کربوهیدرات‌ها
- ایجاد و حفظ تعادل میان هورمون‌ها
- تولید صفرا جهت کمک به هضم غذا
- ذخیره آهن و آزاد کردن آن جهت ساخت گلبول قرمز
جهت نگهداری از سالمندان مبتلا به بیماریهای کبدی چه باید کرد؟
نگهداری و پرستاری از سالمند به‌خصوص افرادی که به دلیل ابتلا به بیماریهای کبدی پرهیزهای غذایی و رژیم غذایی خاصی دارند، امر دشواری است. به همین دلیل مرکز پرستاری چتر فیروزه‌ای خدمات استخدام پرستار سالمند در منزل را به شما ارائه می‌دهد تا شما بتوانید مراقبت و نگهداری از سالمند خود را به افراد ماهر و باتجربه این مجموعه سپرده و از شرایط سلامتی فرد سالمند خود اطمینان حاصل کنید. جهت استخدام پرستار سالمند از مجموعه چتر فیروزه‌ای می‌توانید با شماره‌های موجود در سایت تماس بگیرید.
آشنایی با انواع بیماریهای کبدی در سالمندان و علائم آن‌ها
خونی که از دستگاه گوارش خارج می‌شود، ابتدا به کبد وارد می‌شود تا مواد مغذی و معدنی جذب شده، در این عضو ذخیره شوند. همانطور که گفتیم کبد وظیفه سم‌زدایی بدن را برعهده دارد، به همین دلیل تمامی موادی که می‌توانند به بدن آسیب بزنند، از عوامل بیماری‌زا گرفته تا الکل و داروهای مختلف، همگی از طریق جریان خون به کبد وارد شده و پس از جدا شدن از جریان خون، از طریق ادرار یا مدفوع دفع می‌شوند. بدین صورت کبد می‌تواند در معرض بسیاری از عوامل بیماری‌زا قرار گرفته و دچار آسیب شود. از جمله بیماریهای کبدی که می‌تواند در سالمندان رخ دهد، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
بیماری سیروز کبدی
سیروز کبدی که به آن تنبلی کبد نیز گفته می‌شود، بافت کبدی از بین رفته و با بافت پیوندی جایگزین می‌شود. در این بیماری بافت کبد سفت شده و با التهاب شدید همراه است. به همین دلیل می‌توان گفت که سیروز کبدی با آسیب شدید بافت کبدی ایجاد می‌شود. این بیماری مانع از امکان ترمیم و بازسازی بافت کبد شده و بدین صورت موجب از کار افتادن تدریجی کبد می‌شود. از دلایل اصلی ابتلا به سیروز کبدی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ابتلا به ویروس‌های هپاتیت C ،B و D
- ابتلا به بیماریهای ارثی همچون فیبروز کیستیک
- کمبود آنزیم آلفا آنتی‌تریپسین
- گالاکتوزمی
- ابتلا به بیماری ذخیره‌های گلیکوژن
- هموکروماتوز
- اختلال ارثی ویلسون
- مصرف طولانی‌مدت برخی داروها
- نارسایی احتقانی قلب
علائم بیماری سیروز کبدی در سالمندان
- خستگی
- ضعف
- ناتوانی
- بی‌اشتهایی
- تهوع
- کاهش وزن
- کاهش تولید پروتئین
- جمع شدن آب در پاها (ادم)
- تجمع آب در شکم (آسیت)
- کبودی پوست بدن
- افزایش خونریزی از سوراخ‌ها و مخاط‌های بدن
بیماری نارسایی کبدی
یکی از رایج‌ترین اختلالات کبدی، نارسایی کبد است که در صورت عدم درمان، به سیروز کبدی تبدیل می‌شود. این بیماری می‌تواند مشکلات جبران ناپذیری برای بدن ایجاد کرده و در موارد شدید موجب از دست رفتن عملکرد کبد و از کار افتادن آن می‌شود. سالمندانی که به نارسایی کبدی حاد دچار می‌شوند، باید پیوند کبد انجام دهند تا بتوانند به زندگی خود ادامه دهند.
علائم بیماری نارسایی کبدی در سالمندان
- تنگی نفس
- استفراغ خونی
- کاهش وزن قابل توجه
- کاهش اشتها
- احساس ضعف و خستگی مزمن
- خارش شدید و مزمن پوست
- کبود شدن پوست یا خونریزی زیرپوستی به صورت خودبه‌خود یا با وارد شدن آسیب جزئی
- ادم پا
- آب آوردن شکم
- یرقان یا زردی پوست
بیماری کبد چرب
کبد چرب به دلیل نداشتن سبک زندگی و تغذیه سالم ایجاد می‌شود که به دنبال آن مولکول‌های چربی بیش از حد در کبد ذخیره شده و موجب التهاب بافت آن می‌شوند. ابتلا به کبد چرب در سالمندان و عدم درمان آن، می‌تواند منجر به سکته مغزی و گرفتگی عروقی شود. یکی از دلایل اصلی ابتلا به کبد چرب، مصرف بیش از حد نوشیدنی‌های الکی است. به همین دلیل بیماری کبد چرب را می‌توان به دو نوع کلی دسته‌بندی نمود:
- کبد چرب غیر الکلی: عوامل مختلفی همچون چاقی، هپاتیت و سابقه ژنتیکی می‌توانند زمینه را برای ابتلا به این بیماری فراهم کنند و مشکلاتی مانند دیابت، اضافه وزن و کلسترول و تری‌گلیسرید بالا، احتمال ابتلا به کبد چرب غیر الکلی را افزایش می‌دهند. از علائم این بیماری می‌توان به خستگی مزمن، زردی و کاهش وزن اشاره کرد.
- کبد چرب الکلی: دلیل اصلی کبد چرب الکلی، مصرف بیش از حد الکل است که موجب تجمع چربی در بافت کبد می‌شود.
علائم بیماری کبد چرب در سالمندان
این بیماری معمولا علائم خاصی نداشته و تنها با انجام آزمایشات دوره‌ای و بررسی وضعیت کبد در سونوگرافی قابل تشخیص است. از جمله علائمی که در برخی افراد ممکن است دیده شود می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تغییر رنگ پوست
- احساس خستگی
- احساس درد در ناحیه فوقانی و سمت راست شکم
- احساس خارش در پوست
- زرد شدن پوست و سفیدی چشم
- چاق شدن بدون دلیل مشخص
بیماری هپاتیت
هپاتیت در واقع نوعی ویروس است که در انواع مختلفی وجود دارد که می‌تواند به کبد آسیب رسانده و موجب ابتلا به انواع بیماریهای هپاتیت E ،D ،C ،B ،A و G شود. نحوه انتقال هر یک از این ویروس‌ها و شدت بیماری که ایجاد می‌کنند با یکدیگر متفاوت است. نحوه ابتلا به هر یک از این ویروس‌ها به شکل زیر است:
- ویروس هپاتیت A و E: از طریق آب و غذای آلوده، صدف خام
- ویروس هپاتیت C ،B و D: از طریق خون، مایعات بدن، رابطه جنسی محافظت نشده، سوزن یا سرنگ مشترک، مادر آلوده به جنین
بیماری هموکروماتوز یا بیش‌آهنی به دلیل افزایش بیش از حد میزان آهن در خون به دلیل بروز اختلال ژنتیکی در نحوه سوخت و ساز آهن است. به طور کلی کبد وظیفه ذخیره آهن در بدن، جهت تولید گلبول‌های قرمز را دارد. به همین دلیل در صورت بروز بیماری هموکروماتوز، آهن اضافی خون در کبد ذخیره شده و موجب نارسایی کبد می‌شود. علاوه بر این، این بیماری می‌تواند فرد را مستعد ابتلا به هپاتیت نموده و به کبد فرد آسیب برساند.
علائم بیماری هپاتیت در سالمندان
- تب
- خستگی
- تهوع
- اسهال
- بی‌اشتهایی
- استفراغ
- اجابت مزاج روشن، به رنگ خاک رس یا سفید
- زرد شدن رنگ پوست و چشم‌ها
- تیره شدن رنگ ادرار
بیماری یرقان یا زردی
زردی یا یرقان در دوران سالمندی، بر اثر بروز اختلال در ترشح یا دفع صفرا و به دنبال آن، افزایش بیلی روبین در خون رخ می‌دهد. در صورتی که این بیماری بر اثر آسیب دیدن سلول‌های مبدی رخ دهد، به آن یرقان هپاتیک گفته می‌شود؛ و اگر علت ابتلا به این بیماری انسداد مجرای صفراوی باشد، به آن یرقان انسدادی می‌گویند. زمانی که همولیز گویچه‌های قرمز در کبد افزایش یافته و به دنبال آن تولید مقدار بیلی روبین نیز بالا رود، کبد توانایی تبدیل این مقدار از بیلی روبین به حالت محلول و دفع آن را ندارد، به همین دلیل موجب بروز یرقان همولیتیک می‌شود.
بیماری سنگ صفرا
کیسه صفرا اندامی است که در سمت راست شکم و در زیر کبد قرار گرفته است. مایعی به نام صفرا از کبد تولید و به درون این اندام گلابی شکل ترشح می‌شود تا آن را ذخیره کرده و جهت گوارش چربی‌ها مورد استفاده قرار گیرد. این مایع گوارشی از موادی همچون بیلی‌روبین، نمک، کلسترول و لسیتین تشکیل شده است. بیلی‌روبین صفرا ممکن است در انتهای مجرای کیسه صفرا تجمع پیدا کرده و به مرور زمان به سنگ تبدیل شود. این سنگ می‌تواند به اندازه دانه شن بوده و یا رشد کرده و به اندازه یک توپ گلف تبدیل شود. در صورت بزرگ شدن سنگ، به کیسه صفرا آسیب رسانده و مانع از ترشح صفرا به داخل خون می‌شود. بدین صورت چربی در کبد تجمع پیدا کرده و موجب ایجاد کبد چرب و سیروز کبدی می‌شود.
علائم بیماری سنگ صفرا در سالمندان
- ناراحتی معده
- احساس درد در شانه راست یا کمر
- احساس درد در قسمت بالای شکم در سمت راست و زیر دنده‌ها
- استفراغ
- سوءهاضمه
- نفخ معده
- زردی پوست و چشم
- تب و لرز
بیماری کیست کبد
کیست کبد در واقع توده‌های کسیه‌مانند حاوی مایع یا سلول‌های مرده تجمع‌یافته است که در بدن فرد رشد کرده و بدون علامت می‌باشد. زمانی علائم این بیماری آغاز می‌شود که کیست‌ها بیش از حد بزرگ شده باشند. این بیماری به طور معمول در افراد بالا 60 سال خود را نشان می‌دهد. این بیماری می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد که شامل موارد زیر می‌باشند:
- وراثت و مادرزادی
- بروز ناهنجاری ناشناخته در مجرای کیسه صفرا
- وارد شدن انگل اکینوکوکوس به داخل بدن
- اختلال ارثی کبد پلی کیستیک
علائم بیماری کیست کبد در سالمندان
- تهوع و استفراغ
- احساس درد در ناحیه شانه راست
- سوزش سر دل
- احساس درد در ناحیه فوقانی و راست شکم
- احساس پر بودن شکم
بیماری سرطان کبد
سرطان کبد در واقع توموری است که در بافت کبد ایجاد شده و منشا آن می‌تواند سلول‌های غیر طبیعی بافت کبد یا مجاری صفراوی، و یا سرطانی باشد که از بخش‌های دیگر بدن به کبد متاستاز کرده باشد. سرطان کبد هم در زنان و هم در مردان رخ می‌دهد اما آمار ابتلا در مردان کمی بیشتر است. فاکتورهای مختلفی وجود دارند که می‌توانند علت ابتلای افراد به سرطان کبد باشند و شامل موارد زیر می‌شوند:
- استفاده از هورمون‌های مردانه برای مدت زمان طولانی
- مصرف نوشیدنی‌های الکلی
- استعمال دخانیات
- افزایش میزان آهن در کبد با مصرف آفلاتوکسین
- ابتلا به سیروز کبدی
- ابتلا به هپاتیت B و C
آیا می‌توان از ابتلا به بیماریهای کبدی در سالمندان پیشگیری کرد؟
بیماریهای کبدی در سالمندان در اغلب موارد زمانی رخ می‌دهد که فرد سالمند در سنین کمتر، سبک زندگی و رژیم غذایی ناسالمی داشته است، به همین دلیل جهت جلوگیری از ابتلا به بیماریهای کبدی در دوران سالمندی، باید موارد زیر رعایت شوند:
- انجام فعالیت‌های ورزشی به صورت منظم
- مصرف ویتامین C
- نوشیدن چای سبز
- عدم مصرف مشروبات الکلی و مواد مخدر
- عدم مصرف غذاهای چرب، خیلی شیرین و یا خیلی شور
- خودداری از روبوسی کردن با افراد غریبه
- عدم مصرف داروهای غیر ضروری
- عدم مصرف بیش از حد داروهای مسکن از جمله استامینوفن
- جلوگیری از مصرف بیش از حد ویتامین‌های محلول در چربی D ،A ،k و E
- رعایت بهداشت فردی
- کاهش مصرف غذاهای سرخ کرده، فست‌فود و روغن‌های جامد
- پیشگیری از افزایش وزن و چاقی
- عدم مصرف داروها همزمان با یکدیگر و یا به همراه الکل
- مصرف غذاهای پر فیبر مانند سبزیجات، میوه‌ها، غلات، برنج و …
چگونه می‌توان بیماریهای کبدی را در دوران سالمندی درمان نمود؟
درمان بیماریهای کبدی در سالمندان به عوامل مختلفی همچون نوع بیماری و میزان مزمن یا حاد بودن آن‌ها بستگی دارد و بر اساس شرایط جسمی بیمار تشخیص داده می‌شود که کدام راه درمان مناسب‌تر است. به طور کلی شما می‌توانید با انجام مورد زیر مشکلات و بیماریهای کبدی خود را کنترل نموده و از پیشرفت آن جلوگیری نمایید:
- داشتن رژیم غذایی سالم
- انجام معاینات و بررسی شرایط کبد به صورت سالانه
- کاهش میزان مصرف در وعده‌های غذایی
- عدم مصرف داروهایی که به کبد آسیب می‌رسانند
- درمان و کنترل کلسترول و چربی خون
- عدم مصرف غذاهای چرب و شیرین
- کنترل میزان قند خون
- ترک مصرف دخانیات
- عدم مصرف الکل
- کنترل میزان مصرف لبنیات و گوشت قرمز
- مصرف انواع آجیل به میزان مناسب و کنترل شده
- افزودن انواع سبزیجات به وعده‌های غذایی خود
- مصرف میوه‌های مختلف
- مصرف انواع ماهی چرب